Het belang van non-verbale communicatie in de zorg

Woorden zeggen op zichzelf niet zoveel. Non-verbale signalen, zoals je lichaamshouding, gezichtsuitdrukking en intonatie, bepalen voor het grootste gedeelte wat er gecommuniceerd wordt. Als zorgprofessional is het daarom cruciaal om non-verbale signalen op te pakken en actief in te zetten. Zo kun je jouw cliënt veel beter helpen en meer resultaat boeken. In deze blog vertel ik je wat het belang is van non-verbale communicatie in de zorg en hoe je als professional hiermee omgaat.

Wat is non-verbale communicatie?

Als we het over communicatie hebben, dan denken we al snel aan gesprekken voeren met anderen. Maar het grootste gedeelte van onze communicatie heeft niets te maken met de woorden die we zeggen. Dit gaat namelijk via non-verbale signalen. Je kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan je lichaamshouding, gezichtsuitdrukking, oogcontact, ondersteunende gebaren en intonatie. Eigenlijk alles behalve de woorden die je gebruikt.

Ga maar eens na. Als een vriend of vriendin tegen je zegt “het gaat wel”, dan zeggen die woorden op zichzelf niet zoveel. Jij weet hoe je de zin moet interpreteren door hoe iemand het zegt, hoe diegene erbij kijkt of wat die persoon uitstraalt. Zegt hij of zij het lachend, met een open houding en vrolijke blik? Dan is het positief bedoeld, en gaat het goed. Maar als diegene in elkaar gedoken zit, een gesloten houding heeft en somber kijkt, dan gaat het waarschijnlijk helemaal niet zo goed.

Non-verbale communicatie is dus cruciaal om anderen te begrijpen. En daarnaast is het ook noodzakelijk om je bewust te zijn van jouw eigen non-verbale signalen. Dan weet je wat je uitstraalt en hoe je iets het beste over kunt brengen. Je begrijpt dan hoe je jouw lichaamstaal effectief in kunt zetten om contact te maken met de ander.

Non-verbale communicatie in de zorg

Non-verbale communicatie begrijpen en inzetten is dus een noodzaak als je regelmatig werkt met anderen. Met name voor zorgprofessionals, zoals psychologen, coaches, maatschappelijk werkers, artsen, verpleegkundigen en therapeuten, is dit onmisbaar. De relatie met de cliënt is voor hen namelijk de basis van hun werk.

Non-verbale signalen van de cliënt geven veel meer inzicht in de hulpvraag en problematiek, dan alleen de woorden die gebruikt worden. En daarnaast kunnen zorgprofessionals hun eigen non-verbale communicatie ook actief inzetten om een veilige en vertrouwde sfeer te creëren.

Het is hierbij belangrijk om te realiseren dat er geen one-size-fits-all principe is om toe te passen. Non-verbale communicatie moet afgestemd worden op de cliënt en wat voor hem of haar prettig is. Wat werkt verschilt per persoon. Zorgprofessionals moeten dit dus zelf kunnen inschatten, analyseren en toepassen. Je moet leren aanvoelen wat je wanneer moet doen.

Iedereen heeft een eigen referentiekader

Om non-verbale communicatie te doorgronden, is het goed je ervan bewust te zijn dat iedereen een eigen referentiekader heeft. We interpreteren de wereld om ons heen en stemmen ons gedrag af op deze interpretatie. Wat een cliënt zegt of uitstraalt passen we binnen ons eigen referentiekader. Een cliënt interpreteert vervolgens jouw gedrag, en bepaalt hoe hij of zij daarop reageert.

Je kunt je dus voorstellen dat interpretatiefouten leiden tot flinke miscommunicatie. Er ontstaat een kloof tussen wat de ene persoon bedoelt en wat de ander begrijpt. We denken dan dat we elkaar begrijpen, maar dat is niet het geval.

Daarom is het, zeker als zorgprofessional, ontzettend belangrijk om je eigen referentiekader te kennen. Wat beïnvloedt jouw waarneming? Hoe interpreteer jij gedrag van anderen? Waarin kan jij je vergissen? Neem jouw interpretatie ook niet zomaar voor waar aan, totdat je de situatie voldoende kent om een oordeel te vellen.

En daarnaast wil je ook het referentiekader van jouw cliënt leren kennen. Hoe reageert hij of zij op jouw gedrag? Hoe creëer je een prettige sfeer voor die persoon? Welke non-verbale signalen kun je afgeven om hem of haar gerust te stellen?

Non-verbale communicatie voor zorgprofessionals

Zorgprofessionals moeten zich altijd weloverwogen in de ruimte neerzetten en een bewuste houding aannemen, zodat hun cliënten zich gesteund, geaccepteerd en veilig voelen. Je kunt hierbij denken aan de afstand of nabijheid tot de cliënt, de positie ten opzichte van elkaar en het gebruik maken van gerichte empathische bewegingen.

Een veel gebruikte methode is bijvoorbeeld het spiegelen van bewegingen. Hierbij volgt de zorgprofessional de bewegingen van de cliënt. Er is dan sprake van synchronisatie. De cliënt speelt hier een minder actieve non-verbale rol, want er is vooral sturing vanuit de zorgprofessional. Dit zie je onder andere bij cliënten die een psychische of lichamelijke aandoening hebben en de verbondenheid met zichzelf missen. Zij zijn dan niet goed in staat om hun non-verbale signalen af te stemmen op de ander. Door synchrone bewegingen wordt verbondenheid gecreëerd en ervaren.

Als cliënten het spiegelen als te confronterend ervaren, dan helpt een empathische houding goed. Cliënten zullen in dit geval vaak een stijf, geblokkeerd en onbenaderbaar lichaam vertonen. Hun kwetsbaarheden zijn verborgen en de cliënt oogt ontoegankelijk. Zij worden geholpen door zorgprofessionals die op gepaste afstand naast hen staan, begrip tonen zonder iets terug te verwachten en simpelweg getuige zijn van hun problemen. Het verwerken komt dan later pas.

Uiteindelijk kun je dus als zorgprofessional veel gerichter en effectiever te werk gaan als je non-verbale signalen oppakt, begrijpt en inzet. Wil je hier meer over weten en jouw non-verbale communicatie versterken? Op 16 december geef ik een training over non-verbale communicatie in de zorg, waarbij de rol van jou als zorgprofessional centraal staat. Lees er hier meer over. Of heb je nog vragen? Neem dan gerust eens contact met me op. Ik help je graag.